Ëèðíèê Ðîäèîí

Ñêàçûâàë è ïåë ýòîò "Ñòèõ î ñèðîòå" ìîëîäîé ëèðíèê Ðîäèîí, ðÿáîé ñëåïåö, áåç ïîâîäûðÿ ñòðàíñòâîâàâøèé êóäà áîã íà äóøó ïîëîæèò: îò Ãàäÿ÷à íà Ñóëó, îò Ëóáåí íà Óìàíü, îò Õîðòèöû ê ãèðëàì, ê ëèìàíàì. Ñêàçûâàë è ïåë íà ïàðîõîäèêå "Îëåã" â Õåðñîíñêèõ ïëàâíÿõ, â íèçîâüÿõ Äíåïðà, â òåïëûé è òåìíûé âåñåííèé âå÷åð.

Èç êîíöà â êîíåö Äíåïðîâüÿ ñòðàíñòâîâàë è ÿ â òó âåñíó.  Ïîëòàâùèíå îíà áûëà ïðîõëàäíàÿ, ñ çâîíêèìè âåòðàìè "ñóõîâèÿìè", ñ èçóìðóäîì îçèìåé, ñ ãîëûìè ìåòëàìè õóòîðñêèõ òîïîëåé, äàëåêî âèäíûõ ñðåäè ðàâíèí, ãäå, êàê â ìîðå, áûëè ìàëû è òåðÿëèñü ëþäè, ïàõàâøèå íà âîëàõ ïîä ÿðîâîå. À íà þãå òîïîëÿ óæå îäåëèñü, çåëåíåëè è öåðêîâíî áëàãîóõàëè. Ðîçîâûì öâåòîì öâåëè ñàäû, ïðàçäíè÷íî áåëåëè áîëüøèå ñòàðèííûå ñåëà, è åùå ïðàçäíîâàëè, íàðÿæàëèñü ìîëîäûå êàçà÷êè: åùå íåäàâíî ñìîëê ïàñõàëüíûé çâîí, ïîä âåòðÿêàìè è ïëåòíÿìè åùå âàëÿëàñü ñêîðëóïà êðàøåíûõ ÿèö.  ãèðëàõ æå áûëî ñîâñåì ëåòî, ìíîãî ñòðåêîç âèëîñü íàä î÷åðåòîì, ìíîãî ñêèãëèëî ðûáàëîê, îòðàæàâøèõñÿ â ñåðåáðèñòûõ ðàçëèâàõ ðåêè.

Íà þã, â Íèêîïîëü è äàëüøå, ïëûë ÿ íà ýòîì "Îëåãå", î÷åíü ãðÿçíîì è âåòõîì; âåñü äðîæà, âñå âðåìÿ äûìÿ è ïîñïåøíî øóìÿ êîëåñàìè, ìåäëåííî òÿíóëñÿ îí ñðåäè íåîáîçðèìûõ êàìûøîâûõ çàðîñëåé è ïîëíîâîäíûõ çàòîíîâ.  ïåðâîì êëàññå "Îëåãà" íèêîãî íå áûëî, êðîìå êàêîé-òî äåâèöû, çíàêîìîé êàïèòàíà, äåðæàâøåéñÿ îñîáíÿêîì. Âî âòîðîì áûëî íåñêîëüêî åâðååâ, ñ óòðà äî íî÷è èãðàâøèõ â êàðòû, äà êàêîé-òî äàâíî íå áðèòûé, íèùèé àêòåð. À íà íèæíåé ïàëóáå íàáèëîñü äóø ïîëòîðàñòà õîõëóøåê, ïëûâøèõ êóäà-òî íà âåñåííèå çàðàáîòêè. Äíåì ó íèõ áûëî øóìíî, òåñíî, æàðêî; äíåì îíè åëè, ïèëè, ññîðèëèñü, ñïàëè. Âå÷åðàìè äîëãî ñóìåðíè÷àëè, ðàçãîâîðû âåëè ìèðíûå, çàäóì÷èâûå, âïîëãîëîñà ïåëè.

Ýòîò âå÷åð áûë îñîáåííî ïðåêðàñåí, îñîáåííî ðàñïîëàãàë ê òîìó.

Ïî ïàëóáå áðîäèëà, îñòàíàâëèâàëàñü è ïðèòâîðÿëàñü çàëþáîâàâøåéñÿ îáëàêàìè íà çàêàòå çíàêîìàÿ êàïèòàíà. Îíà íàêèíóëà íà ãîëîâó çåëåíûé ãàç, òîíêèé, êàê ïàóòèíà, îáâèëà åãî êîíöû âîêðóã øåè, è ñóìåðå÷íûé âåòåðîê ÷óòü èãðàë èìè. Îíà áûëà â ïðîçðà÷íîé êîôòî÷êå, âûñîêà è òàê õðóïêà ñòàíîì, ÷òî, êàçàëîñü, âîò-âîò îí ïåðåëîìèòñÿ. Îäíîé ðóêîé îíà ïðèäåðæèâàëà ãàç, äðóãîé - þáêó, îáòÿãèâàÿ åþ íîãè. À çà íåþ âñå âðåìÿ ñëåäèë àêòåð.

Àêòåð áîêîì ïðèñëîíèëñÿ ê ñïèíêå ñêàìüè, çàêèíóë íîãó íà íîãó, êàê áû ïîêàçûâàÿ, ÷òî îí íè÷óòü íå ñòåñíÿåòñÿ ñâîèìè óæàñíûìè áîòèíêàìè. Îí ïîäíÿë âîðîòíèê êëåò÷àòîãî ïàëüòî ñ øèðîêèì õëÿñòèêîì íà ïîÿñíèöå, íàäâèíóë íà ëîá øèðîêîïîëóþ øëÿïó è, øåâåëÿ òðîñòî÷êîé, ïîâîäèë ãëàçàìè.

Äåâèöà ãóëÿëà, îñòàíàâëèâàëàñü, áóäòî è íå çàìå÷àëà åãî. Íî âçãëÿäû èç-ïîä øèðîêîïîëîé øëÿïû äåëàëèñü âñå ïðèñòàëüíåå. Âíåçàïíî âçäðîãíóâ, êàê áû îò âå÷åðíåé ñâåæåñòè, îíà âñêèíóëà áðîâè, ïîäõâàòèëà þáêó è, áóäòî áåççàáîòíî, ïîáåæàëà ïî òðàïó âíèç. È, ïðèêðûâ ãëàçà, àêòåð ïðèòâîðèëñÿ äðåìëþùèì. Çà ìÿãêîé ÷åðíîòîé ïðàâîáåðåæüÿ, åãî âåòðÿêîâ è êîñîãîðîâ, ñëèâøèõñÿ ñ çàòîíàìè, ñ ãóñòûìè êàìûøàìè, ìåäëåííî áëåêëè â ÷åì-òî ñóìðà÷íî-àëîì ñëàáûå î÷åðòàíèÿ ìóòíî-ñèíèõ îáëàêîâ.  âûøèíå ïðîñòóïàëè ìåëêèå, áëåäíûå çâåçäû. "Îëåã", äûìÿ, äðîæàë è îäíîîáðàçíî øóìåë êîëåñàìè... È âîò, âïîëñëóõà, ñòðîéíûì õîðîì, çàïåëè õîõëóøêè, âûñïàâøèåñÿ çà äåíü.

ß â òå ãîäû áûë âëþáëåí â Ìàëîðîññèþ, â åå ñåëà è ñòåïè, æàäíî èñêàë ñáëèæåíèÿ ñ åå íàðîäîì, æàäíî ñëóøàë ïåñíè, äóøó åãî. Ïåë îí ÷àùå âñåãî ìåëàíõîëè÷åñêè, êàê è ïîäîáàåò ñûíó ñòåïåé; ïåë íà öåðêîâíûé ëàä, êàê è äîëæåí ïåòü òîò, ÷üå ðîæäåíüå, òðóä, ëþáîâü, ñåìüÿ, ñòàðîñòü è ñìåðòü êàê áû ñëóæåíèå; ïåë òî ãîðäî è ñòðîãî, òî ñ ãëóáîêîé íåæíîñòüþ. Ñ ÿðìàðêè íà ÿðìàðêó, â ïåðåäâèæåíèÿõ ãóðòàìè íà ðàáîòû ÷àñòî ñîïðîâîæäàëè åãî áàíäóðèñòû è ëèðíèêè, íàâîäèâøèå ìóæ÷èí íà âîñïîìèíàíèÿ î áûëîé âîëüíîñòè, î êàçàöêèõ ïîõîäàõ, à æåíùèí - íà ïåâó÷èå äóìû î ðàçëóêàõ ñ ñûíîâüÿìè, ñ ìóæüÿìè, ñ ëþáèìûìè. Áîã áëàãîñëîâèë ìåíÿ ñ÷àñòüåì âèäåòü è ñëûøàòü ìíîãèõ èç ýòèõ ñòðàííèêîâ, âñÿ æèçíü êîòîðûõ áûëà ìå÷òîé è ïåñíåé, äóøå êîòîðûõ áûëè åùå áëèçêè è äíè Áîãäàíà, è äíè Ñå÷è, è äàæå òå äíè, çà êîòîðûìè óæå ïðîñòóïàåò ñêàçî÷íàÿ, äðåâíåñëàâÿíñêàÿ ñèíü Êàðïàòñêèõ âûñîò. Ðîäèîí, ñëó÷àéíî ïðèñòðÿâøèé ê æåíùèíàì è ïëûâøèé âìåñòå ñ íèìè, áûë ìîëîä è áåçâåñòåí. Îí ãîâîðèë, ÷òî äàæå íå ñ÷èòàåò ñåáÿ ïåâöîì, ëèðíèêîì. Íî ïåâåö îí áûë ïîèñòèíå óäèâèòåëüíûé. Åñëè îí åùå æèâ, áîã, âåðíî, äàë åìó ñòàðîñòü ñ÷àñòëèâóþ è îòðàäíóþ çà òó ðàäîñòü, ÷òî äàâàë îí ëþäÿì.

Ñëåïûå - íàðîä ñëîæíûé, òÿæåëûé. Ðîäèîí íå ïîõîæ áûë íà ñëåïöà. Ïðîñòîé, îòêðûòûé, ëåãêèé, îí ñîâìåùàâ â ñåáå âñå: ñòðîãîñòü è íåæíîñòü, ãîðÿ÷óþ âåðó è îòñóòñòâèå ïîêàçíîé íàáîæíîñòè, ñåðüåçíîñòü è áåççàáîòíîñòü. Îí ïåë è "ïñàëüìû", è "äóìû", è ëþáîâíîå, è "ïðî Õîìó", è ïðî Ïî÷àåâñêóþ áîæüþ ìàòåðü, - è ëåãêîñòü, ñ êîòîðîé îí ìåíÿëñÿ, áûëà î÷àðîâàòåëüíà: îí ïðèíàäëåæàë ê òåì ðåäêèì ëþäÿì, âñå ñóùåñòâî êîèõ - âêóñ, ÷óòêîñòü, ìåðà. Ãîëîâà ó íåãî áûëà íåáîëüøàÿ, òåìíûå âîëîñû, ðîâíå ïîäðóáëåííûå â êðóæîê, çàêðûâàëè ÷åëêîé ëîá. Ñóõîå, ðÿáîå ëèöî ñ çàêðûòûìè è ãëóáîêî çàïàâøèìè ìàëåíüêèìè âåêàìè áåç ðåñíèö îáû÷íî íè÷åãî íå âûðàæàëî. Íî ëèøü òîëüêî îí îòêðûâàë ðîò, ÷òîáû ïåòü è èãðàòü, îíî ïðåîáðàæàëîñü: îäíèìè äâèæåíèÿìè áðîâåé è óëûáêàìè, îçàðÿâøèìè åãî ëèöî íà ìíîæåñòâî ëàäîâ, îí âûðàæàë òîí÷àéøèå è ðàçíîîáðàçíåéøèå ÷óâñòâà è ìûñëè. Ðîñòîì îí áûë íåâåëèê, ïëå÷è èìåë óçêèå, ïîêàòûå è õóäîùàâûå, ïàëüöû òîíêèå è öåïêèå. Íîñèë êîðîòêóþ ñåðìÿæíóþ ñâèòêó, îãðîìíûå ñàïîãè. È ÷óäåñíî, ïî-ñëàâÿíñêè êðàñíåëà ëåíòî÷êà, êîòîðîé çàâÿçûâàë îí âîðîò ñâîåé ñîðî÷êè èç ñóðîâîãî õîëñòà.

 ýòîò ñóìåðå÷íûé è òåïëûé âå÷åð æåíùèíû íà÷àëè ñî ñòàðèííîé êàçàöêîé ïåñíè î ñûíå è ìàòåðè, ëàñêîâî è áåçíàäåæíî óãîâàðèâàâøåé åãî íå ãóáèòü ñâîåé ìîëîäîñòè ðàäè îäíîé ïüÿíîé óäàëè. Êîí÷èâ åå ïðîòÿæíûå, ñïîêîéíûå è ãðóñòíûå óêîðû - "îé òû, ñûíó, ìèé ñûí, òû, äûòüøà ìîÿ!", äîëãî íå çàïåâàëè äðóãîé; çàïåëè áûëî â òðè ãîëîñà êàêóþ-òî âèçãëèâóþ, ìåùàíñêóþ, è òîò÷àñ áðîñèëè. Ðîäèîí âïîëãîëîñà çàíûë ïåðâóþ ñòðîêó ïåñíè åùå áîëåå ñòàðèííîé, ÷åì î ìàòåðè è ñûíå, - "êðàé Äóíàþ òðàâà øóìèòü", - è âäðóã îêëèêíóë êîãî-òî êàêîé-òî ïðèáàóòêîé, è âîêðóã íåãî ðàäîñòíî ïðûñíóëè, ïîêàòèëèñü ñî ñìåõó.

È äîëãî òîëüêî øóòêè, òèõèé ãîâîð ñëûøàëèñü â äðåìîòå òåïëîé âå÷åðíåé òüìû ñðåäè ðîâíîãî, óæå íî÷íîãî øóìà êîëåñ. Êîå-ãäå ïî ñìóòíî ÷åðíåþùèì áåðåãàì øëè ïîçäíèå îãîíüêè. Âïåðåäè, íà ÷óòü âèäíîì çàòîíå, ìåæäó äâóõ ÷åðíûõ ñòåí êàìûøà, íî÷íîé ðûáàê ëó÷èë ðûáó: ñïîêîéíîå îòðàæåíèå åãî îãíÿ â âîäå áûëî ïîõîæå íà çàææåííóþ äëèííóþ âîñêîâóþ ñâå÷ó. Êòî-òî çàãîâîðèë î Êèåâå. Ìîæåò áûòü, ãëÿäÿ èìåííî íà ýòî îòðàæåíèå, çàãîâîðèëè î Ñîôèåâñêîì ñîáîðå, î Ìèõàéëîâñêîì, ìíîãèå âïåðâûå ïîáûâàëè íà ýòîì ïóòè â Êèåâå, - è ñòàëè ñ óìèëåíèåì äèâèòüñÿ èõ êðàñîòå è óæàñàòüñÿ êàðòèíàì ñòðàøíîãî ñóäà, êîòîðûìè ñëàâÿòñÿ ìíîãèå êèåâñêèå öåðêâè. Òîãäà, êàê áû ïðîäîëæàÿ èõ ìåðíóþ ðå÷ü, ìåäëåííî è ïåâó÷å çàíûëà, çàñêðåæåòàëà è çàæóææàëà ñòàðàÿ ëèðà Ðîäèîíà.

Îí êàê áû òîæå ïåðåáèðàë â ñâîåé ïàìÿòè êàðòèíû ñîáîðîâ, ïðîõîäîâ ïîä çëàòîâåðõèìè êîëîêîëüíÿìè, òåìíûõ è òåñíûõ ïîëóïîäçåìíûõ ïðèäåëîâ. È, äîéäÿ äî. êàðòèí ñóäíûõ, óñèëèë òîí - ëèðà åãî çàæóææàëà è çàïåëà ñìåëåå, òâåðæå. Ïîñëûøàëèñü âçäîõè, ñëàáûå âîñêëèöàíèÿ íåæíîñòè è ãðóñòè. È îí åùå óñèëèë - è ñêâîçü âîñòî÷íóþ, ñòåïíóþ ìåëàíõîëèþ ìîòèâà ÿñíî ïðîñòóïèëî ïîäîáèå îðãàííîãî õîðàëà. Îí ïî÷óâñòâîâàë, ïîíÿë, ÷òî èìåííî äîëæåí ñïåòü îí äëÿ ñâîèõ ñëóøàòåëüíèö, è ñòàë èì, ìàòåðÿì è íåâåñòàì, ñêàçûâàòü íå÷òî ñàìîå áëèçêîå æåíñêîìó ñåðäöó, - î ñèðîòå è î ìà÷åõå, ìåøàÿ îðãàííûå óãðîçû è íàçèäàíèÿ ñ ïåñíåé, ñ ìÿãêèìè ñëàâÿíñêèìè óêîðàìè.

- Îé, çàøóìiëè ëóãè ùå é áèñòðii ðiêè, - âçäîõíóë è ñòðîãî ñêàçàë îí, âîçâûñèâ ãîëîñ è çàãëóøèâ ëèðó.

È ïîÿñíèë, ñíîâà óñòóïàÿ ìåñòî åå çâåíÿùåìó æóææàíèþ:

- Ïîìåðëà ìàòiíêà, çîñòàëèñÿ äiòè...

Ïîòîì îí ïðîñòî è ñåðüåçíî ñòàë íàïîìèíàòü æåíñêîìó ñåðäöó, - ñåðäöó è áåñïîùàäíîìó è æàëîñòëèâîìó, - êàêîâà îíà, ýòà ñèðîòñêàÿ äîëÿ. Îòåö, ñêàçàë îí, òîò óòåøèòñÿ:

- Îòåö æîíó çíàéäå, áóäå â ïàði æèòè...

À ñèðîòàì íèêòî íå çàìåíèò ðîäíîé ìàòåðè:

- Íåùàñíi ñèðiòêè - òi ïiäóòü ñëóæèòè...

Íî íå ñïàñåò èõ, ñêàçàë îí, íèêàêàÿ ñëóæáà, íèêàêàÿ ñàìàÿ ñòàðàòåëüíàÿ ðàáîòà:

- Ùî ñèðîòà ðîáèòü-ðîáîòà íi çà ùî, à ëþäè ãîâîðèòü: ñèðîòà ëåäàùî!

Îäíèì òîíîì ñëîâ è ëèðû îí äàë òðîãàòåëüíûé îáðàç âñåì ÷óæîãî, âñåì ïîêîðíîãî ðåáåíêà, ñòðèæåíîé, áîñîé, â ãðÿçíîé ñîðî÷êå è ñòàðåíüêîé ïëàõòå äåâî÷êè. Îíà äîëãî îïóñêàëà çàïëàêàííûå ãëàçêè, äîëãî íàäåÿëàñü òåðïåíèåì è íåïîñèëüíûì òðóäîì ñíèñêàòü ìèëîñòü ìà÷åõè, - íî íàïðàñíî: äàæå ðîäíîé îòåö, ðàá ýòîé áåçæàëîñòíîé, õîçÿéñòâåííîé æåíùèíû, èçáåãàë ãëÿäåòü íà ñâîþ ñèðîòó, áîÿëñÿ õîòÿ áû ñëîâîì âñòóïèòüñÿ çà íåå. À óæ åñëè ðîäíîìó îòöó â òÿãîñòü ñîáñòâåííîå äèòÿ, òî ãäå æå ïðàâäà, ãäå ñïðàâåäëèâîñòü, ãäå ñîñòðàäàíèå? Èõ íàäî èñêàòü ïî ñâåòó, ïî ìèðó, ïà÷å æå âñåãî ãäå-òî òàì, êóäà ñêðûëàñü ìàòü, åäèíñòâåííûé íåñêóäåþùèé èñòî÷íèê íåæíîñòè. È, îïÿòü ñî âçäîõà âîçâûøàÿ ñâîé ãðóäíîé ãîëîñ, îïÿòü óñèëèâàÿ çâåíÿùèé òîí ëèðû, Ðîäèîí ïðîäîëæàë:

- Îé, ïiøëà ñèðiòêà òåìíèìè ëóãàìè, - âìèâàåòüñÿ ñèðiòêà äðiáíèìè ñëüîçàìè. Íå çìîãëà ñèðiòêà ìà÷óñi âãîäèòè, - îé, ïiøëà ñèðiòêà ïî ñâiòó áëóäèòè: ïî ñâiòó áëóêàòè, ìàòiíêè øóêàòè...

Ñûí íàðîäà, íå îòäåëÿþùåãî çåìëè îò íåáà, îí ïðîñòî è êðàòêî ðàññêàçàë î ñòðàøíîé âñòðå÷å åå "â òåìíûõ ëóãàõ", â ñâåòëûå ïàñõàëüíûå äíè, ñ ñàìèì âîñêðåñøèì ãîñïîäîì:

- Òàé çóñòðiâ ii Õðèñòîñ, ñòàâ ii ïèòàòè: "Êóäè éäåø, ñèðiòêî?" - "Ìàòåði øóêàòè". - "Îé, íå èäè, ñèðiòêî, áî äàëåêî çàéäåø, âæå æ ñâîåi ìàòiíêè é ïîâèê íå çíàéäåø: áî òâîÿ ìàòiíêà íà âèñîêié ãîði, òiëî ñïî÷èâàå ó ñìóòíîìó ãðîái..."

Ñ âåëèêîé íåæíîñòüþ, íî âñå òàê æå ïðîñòî ïåðåäàë îí ãîðüêóþ "ðîçìîâó" ñèðîòû ñ ìàòåðüþ, - òî÷íåå ãîâîðÿ, ñ "ÿíãîëîì" (àíãåëîì), îòçûâàâøèìñÿ èç ìîãèëû çà óñîïøóþ:

- Îé, ïiøëà ñèðiòêà íà òîé ãðîá ðèäàòè, ÷è íå îáiçâåòüñÿ â ãðîáó ðiäíà ìàòè? Îáiçâàâñÿ ÿíãîë, ÿê ðiäíàÿ ìàòè, òà é ñòàâ ii ñòèõà, ñëîâåñíî ïèòàòè:

- Õòî öå ãiðêî ïëà÷å Íà ìîéîìó ãðîái? - Îõ, öå ÿ, ìàòiíêî: Ïðèéìè ìåíå ê coái! - Íàñèïàíî çåìëi. Ùî âæå æ ÿ íå âñòàíó, Ñëiïèëèñÿ î÷i, Âæå è íà ñâiò íå ãëÿíó! Îõ, ÿê òÿæêî, âàæêî Êàìiííÿ ãëîäàòè: À ùå òÿæ÷å, âàæ÷å Òåáå ê coái âçÿòà! Íåìà òóò, ñèðiòêî, Hi iñòè, íi ïiòè, Òiëüêè âåëiâ ãîñïîäü  ñèðé çåìëi ãíèòèi Ïiøëà á òè, ñèðiòêî, Ìà÷óñi á ïðîñèëà: Ìîæå çìèëóâàëàñü Ñîðî÷êó ïîøèëà...

È ñ íåïåðåäàâàåìîé òðîãàòåëüíîñòüþ îòâåòèë ðåáåíîê àíãåëó-ìàòåðè:

- ß æ iiïðîñèëà, ÿ æ ié ãîäèëà. À çëàÿ ìà÷óõà ñîðî÷êè íå øèëà!

Êàê âñå èñòèííûå õóäîæíèêè, Ðîäèîí ñåðäöåì çíàë, êîãäà íàäî ñêàçàòü, êîãäà ïîìîë÷àòü. Ñêàçàâ ïîñëåäíèå ñëîâà, îí ñìîëê, îïóñòèë íåçðÿ÷èå î÷è, íàñëàæäàÿñü ãîðüêèìè è ñ÷àñòëèâûìè âçäîõàìè ñâîèõ ñëóøàòåëüíèö. À íàñëàäèâøèñü, âäðóã ãðîçíî è ðàäîñòíî âîçâûñèë ãîëîñ è ðàçâåðíóë óæå èíûå êàðòèíû - êàðòèíû Õðèñòîâà ñóäà, åãî âîçìåçäèÿ:

- Ïîñèëà Õðèñòîñ áîã ÿíãîëiâ îä ñåáå, - ñêàçàë îí òîðæåñòâåííî, ÷èñòûì è çâîíêèì ãîëîñîì, - âiçüìiòü òó ñèð1òêó, ïîñàäiòü ñèðiòêó ó ñâiòëîìó ðàþ, ó ãîñïîäà áîãà, ó ÷åñòi i ñëàâi!

È ñî ñêðåæåòîì è çâîíîì ëèðû äàëåêî ðàçëèë ñâîé çàçâåíåâøèé îò ðàäîñòíîãî ãíåâà ïëà÷:

Ïîñèëàå áîã ç ïåêëà Ïî çëóþ ìà÷óõó, Ïî çëóþ ìà÷óõó, I ïî ii äóõó: Ïiäíiìiòü ìà÷óõó Ó ãîðó âèñîêî, Çàêèíüòå ìà÷óõó Ó ïåêëî ãëèáîêî!

Êîí÷èâ, îí îïÿòü ïîìîë÷àë è òâåðäî ñêàçàë îáû÷íûì ãîëîñîì, áåç ëèðû:

- Ñëóõàéòå æ, ëþäå: õòî ñèðîòè ìàå, íåõàé äîãëÿäàå, íà ïóòü íàñòàâëÿâ.

È, ñêàçàâ, óæå íå íàðóøèë ìîë÷àíèÿ íè åäèíûì äîáàâëåíèåì. Òîëüêî äîëãî ïîêðûâàë ñêàçàííîå îäíîîáðàçíûì íûòüåì, ðîïîòîì ëèðû, êàê áû ñìÿã÷àÿ ñèëó âïå÷àòëåíèÿ.

Àêòåð ñïàë, ïðèñëîíÿñü ê ñêàìåéêå. Âñõîäèëà áîëüøàÿ òåïëàÿ ëóíà, âèäíî áûëî åãî ëèöî, ãðóñòíîå âî ñíå. Òóñêëî çîëîòèëèñü ïîä ëóíîé äàëüíèå ÷àùè ÷åðíûõ êàìûøåé. Øèðîêèé çîëîòîé ñòîëá ïîãðóæàëñÿ â çåðêàëüíóþ ãëóáèíó ìåæäó íèìè, è æàáû, ÷óâñòâóÿ ëóííûé ñâåò, íà÷àëè ñëàäîñòðàñòíî, èçíåìîãàÿ, ñòîíàòü â íèõ, ïîõîõàòûâàòü. Ñëåäóÿ èçãèáàì çàòîíîâ, "Îëåã" âñå ïîâîðà÷èâàë, è òÿíóëî òî òåïëîì, òî ñûðîñòüþ, ãíèëüþ âåñíîþ, ïëàâíÿìè. Òîëüêî êðóïíûå ëó÷èñòûå çâåçäû îñòàëèñü â íåáå, è äûì èç òðóáû ïîäíèìàëñÿ ïðÿìåå, âûøå...

À çàïèñûâàë ÿ ñòèõ ïðî ñèðîòó â Íèêîïîëå, â æàðêèé ïîëäåíü, ñðåäè ìíîãîëþäíîãî áàçàðà, ñðåäè òåëåã è âîëîâ, çàïàõà èõ ïîìåòà è ñåíà, ñèäÿ âìåñòå ñ Ðîäèîíîì ïðÿìî íà çåìëå. Äèêòîâàë Ðîäèîí ëàñêîâî è ñíèñõîäèòåëüíî, ïîâòîðÿÿ îäíî è òî æå ïî íåñêîëüêó ðàç, è ïîðîþ îñòàíàâëèâàëñÿ, ñäåðæèâàÿ ëåãêóþ äîñàäó, êîãäà ÿ îøèáàëñÿ. À ÷åì ÿ áûë âèíîâàò? Íåêîòîðûå ñòèõè îí ãîâîðèë òî òàê, òî ñÿê, êîå÷òî óëó÷øàÿ ïî ñâîåìó âêóñó.

Êîãäà ìû êîí÷èëè, îí äîëãî ÷òî-òî äîäóìûâàë, è ñîëíöå ïåêëî åãî íåïîêðûòóþ ãîëîâó, åãî íåçðÿ÷åå, íè÷åãî íå âûðàæàþùåå ëèöî. Ïîòîì ñ òîíêîé óëûáêîé íàìåêíóë íàñ÷åò êîð÷ìû. ß ïîëîæèë â åãî ëàäîíü íåñêîëüêî ïÿòàêîâ. Îí áûñòðî çàæàë èõ ñâîèìè êðåïêèìè ïàëüöàìè, áûñòðî ïðèïîäíÿëñÿ, ñóíóâ ëèðó ïîä ìûøêó, è, ïîéìàâ ìîþ ðóêó, ðàäîñòíî è îñòîðîæíî ïîöåëîâàë åå.

Êàïðè. 1913